Muzeum Zamku i Szpitala Wojskowego na Ujazdowie
Projekt ekspozycji: Nicolas Grospierre i Olga Mokrzycka-Grospierre
Animacje: Bartosz Gregorek
Muzyka: Wojtek Urbański
Kurator: Małgorzata Matuszewska
Koordynator: Malwina Rozwadowska
www.zamekujazdowski.art.pl
www.csw.art.pl
Godziny otwarcia Muzeum
wtorek-niedziela 12.00 – 19.00
piątek 12.00 – 21.00
we czwartki wstęp wolny
Muzeum Zamku i Szpitala Wojskowego na Ujazdowie zostało otwarte w lutym 2003 roku jako zwieńczenie blisko dziesięcioletnich starań Stowarzyszenia Twórców Muzeum Zamku i Szpitala Wojskowego oraz kuratora Muzeum Zamku i Szpitala Ujazdowskiego - Małgorzaty Matuszewskiej, wieloletniego pracownika Centrum Sztuki Współczesnej. Otwarcie Muzeum było poprzedzone poszukiwaniem ikonografii i dokumentacji dotyczącej Zamku i Szpitala Ujazdowskiego, w tym również personelu szpitalnego i pacjentów oraz historycznych eksponatów medycznych.
Powstało miejsce opisujące historię najstarszego w dziejach stolicy górnego Ujazdowa i Zamku Ujazdowskiego oraz upamiętniające losy najstarszego szpitala wojskowego w Polsce. Zamek Ujazdowski: siedziba książąt mazowieckich, rezydencja królów polskich, a od 1792 roku Szpital Ujazdowski, który chlubnie zapisał swoją kartę dziejów w czasie powstań narodowych, zrywów niepodległościowych, w latach II Rzeczpospolitej, podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939r. i w latach okupacji hitlerowskiej.
Ekspozycja muzealna prezentuje także Kamień węgielny - datowany 16 września 1624 roku – znaleziony 5 marca 1975 roku w toku robót budowlanych pod fundamentem skrzydła wschodniego Zamku Ujazdowskiego. Dotychczas nigdy i nigdzie w Polsce tego rodzaju aktu erekcyjnego – kamienia węgielnego z wyrytym napisem pod wznoszonymi budowlami - nie znaleziono. W grudniu 2012 roku Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, dzięki dofinansowaniu ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, zakończyło modernizację Muzeum.
Projekt modernizacji wykonał duet artystyczny Nicolas Grospierre i Olga Mokrzycka-Grospierre. Eksponaty wzbogacone zostały o prezentacje multimedialne przybliżające historię bryły Zamku Ujazdowskiego i Szpitala Wojskowego na Ujazdowie. Powstał gabinet, w którym każdy będzie mógł bezpośrednio zapoznać się ze zgromadzonymi zdjęciami, dokumentami i eksponatami.
Małgorzata Matuszewska
Nicolas Grospierre i Olga Mokrzycka-Grospierre:
Muzeum Zamku i Szpitala Wojskowego na Ujazdowie jest zarazem prostym i złożonym zagadnieniem wystawienniczym. Złożonym, gdyż obejmuje zarówno tematykę historii samego Zamku Ujazdowskiego, jak i historię działającego na tym terenie Szpitala Ujazdowskiego. Te dwie historie są niejako oddzielne, niezależne, a eksponaty i materiały dotyczące każdej z nich znacznie odbiegają od siebie tematyką. Prostym, gdyż wszystkie zgromadzone artefakty można zmieścić w niewielkiej przestrzeni sali i przyległej do niej baszty. W związku z tym, ekspozycja została podzielona na dwa obszary:
1. Obszar MULTIMEDIALNY, znajdujący się w głównej sali, w którym można w pigułce, za pomocą projekcji wideo (autorstwa Bartosza Gregorka) i plansz zdjęć wielkoformatowych zapoznać się z historią Zamku, jego bryły, topografii, losów wojennych i powojennych, oraz historią działającego na tym terenie szpitala i ludzi w nim pracujących.
2. Obszar STUDYJNY, znajdujący się w sali baszty, który nawiązuje do klasycznej muzeografii, eksponując w gablotach historyczne artefakty. W specjalnej szafie ekspozycyjnej pogrupowane zostały liczne materiały archiwalne, wiele z nich nigdy dotychczas nie pokazywanych: zdjęcia, korespondencja, dyplomy, przedmioty codziennego użytku. Sala ta w swym założeniu ma umożliwić dostęp do materiałów źródłowych oraz pozwolić na pogłębienie wiedzy o zamku i szpitalu.
Wystawa nie ma charakteru zamkniętego. Ekspozycja w głównej sali jest zaplanowana w taki sposób, by łatwo wymieniać jej elementy, a szafa w baszcie służyć ma jako repozytorium nowych odkryć historycznych Zamku Ujazdowskiego i Szpitala.
Nicolas Grospierre – fotograf. Z wykształcenia socjolog, portretuje głównie architekturę, detale i pozostałości po okresie komunistycznym w Polsce i Europie Wschodniej. Laureat Złotego Lwa na 11. Biennale Architektury w Wenecji za najlepszy pawilon narodowy w 2008 roku oraz laureat nagrody Paszport Polityki 2011 w kategorii sztuki wizualne.
Olga Mokrzycka-Grospierre – scenografka i malarka. Ukończyła Akademię Sztuk Pięknych w Warszawie. Tworzy duet artystyczny z Nicolasem Grospierre (m. in. wystawa Mauzoleum we współpracy z Galerią Raster, 2007, scenografia do spektaklu Nancy_Wywiad Teatru Nowego, 2012). Współpracuje z Teatrem Nowym w Warszawie.
Małgorzata Matuszewska – kurator Muzeum Zamku, wieloletni pracownik Ośrodka Informacji i Dokumentacji CSW ZU, autorka kilku wystaw zamkowych i corocznych Kalendariów CSW ZU.
Ekspozycja powstała przy współpracy Stowarzyszenia Twórców Muzeum Zamku i Szpitala Wojskowego na Ujazdowie
Materiał ikonograficzny pozyskano z Archiwum Dokumentacji Mechanicznej, Instytutu Sztuki PAN, Mazowieckiego Konserwatora Zabytków, Muzeum Historycznego m.st. Warszawy, Muzeum Narodowego i Zarządu Geografii Wojskowej.
Patronat honorowy: Wojskowy Instytut Medyczny
Projekt dofinansowano ze Środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Patroni medialni CSW: Aktivist, Exklusiv, Stolica, Elle Decoration
Stowarzyszenia Twórców Muzeum Zamku i Szpitala Wojskowego na Ujazdowie
kontakt: biuro@szpitalujazdowski.pl
www.szpitalujazdowski.pl
KAMIEŃ WĘGIELNY - TABLICA EREKCYJNA ZAMKU UJAZDOWSKIEGO
Warszawa, 1624
Piaskowiec, 57 x 57 x 10 cm
Kwadratowa tablica kamienna, z kutym majuskułą napisem łacińskim:
REGIAE AMOENITATI / SACRA / COELO SOLO LVCO LACV COLLE VALLE / LAETA / PALATIA AESTIVA / FELICIB[us]. FVNDAMENTIS AVSPICATVRV[m.] SAXVM / ANNO D[omi]NI MDCXXIV SEPTEMBR[e] / SIGISMVNDO III POLONIAE XXXVII / CO[n]STANCIA ANNO REGE / POSITVM / ANNO D[omi]NI 1624 DIE 7[septem]BRIS. Pod literami widoczne poziome liniowanie wyryte przez kamieniarza pomocniczo dla równego rozmieszczenia wersów.
"Królewskiej uciesze poświęcony (...) pałac letni" o dwu kondygnacjach, na planie kwadratu, z 4 wieżami na narożach i arkadowym dziedzińcem, powstał na wysokiej skarpie z widokiem na zakole Wisły, jako rezydencja podmiejska Zygmunta III, wg proj. Mattea Castelli, w realizacji Giovanniego Trevano. Uroki tego miejsca “niebem, ziemią, gajem, jeziorem, wzgórzem i doliną przyjemnego” odkryto znacznie dawniej; tu książęta mazowieccy założyli w XIII w. drewniany gród Jazdów, strzegący przeprawy przez rzekę; tu przy zwierzyńcu istniał przez następne stulecia zameczek myśliwski; tu w połowie XVI w. królowa Bona, przeniósłszy się po śmierci męża do Warszawy, zbudowała okazały dwór drewniany, zakładając wokół niego ogrody i warzywniki według mody włoskiej. Anna Jagiellonka, odziedziczywszy te tereny po matce, poszerzyła uprawy i wzniosła liczne budowle i pawilony.
Jazdów upodobał sobie również Zygmunt III; w 1606 r. na jego polecenie wykonany został przez Aleksandra Albertiniego plan zatytułowany Il sito della villa di Jasdovia, obejmujący całe istniejące założenie z drewnianym dworem-pałacem, dziedzińcami, ogrodami i zwierzyńcem. Miał on posłużyć jako podkład do nowego projektu rezydencji z murowanym zamkiem; realizacja zamierzeń stała się możliwa dopiero po 1619 r., kiedy monarcha dokupił od księży augustianów grunty rozciągające się na południe od terenów już zagospodarowanych.
Płyta węgielna, znaleziona podczas prac badawczych Pracowni Archeologiczno-Konserwatorskiej PP PKZ Oddział Warszawa 5 marca 1975 pod stopą fundamentową ryzalitu wschodniego w specjalnie wykonanym gnieździe, które miało uchronić kamień przed naciskiem bryły fundamentu, stanowi potwierdzenie rozpoczęcia budowy rezydencji w 1624 roku.
Historia Zamku Ujazdowskiego
W 1606 roku, kiedy Zygmunt III Waza mógł zamieszkać na Zamku Królewskim, rozpoczęto obok drewnianej siedziby ujazdowskiej budowę nowego, murowanego zamku, rezydencji godnej króla Polski i Szwecji.
Od 1624 roku Zamek staje się rezydencją królewską dynastii Wazów. Jest typowym przykładem polskiego, wczesnego baroku.
Nie ma pewności, który z działających architektów na dworze króla Zygmunta III jest autorem projektu - wymieniane są nazwiska Konstantego Tencalli i Matteo Castello.
Po śmierci Zygmunta III Wazy bogato wyposażony pałac stał się własnością Władysława IV, a następnie Jana Kazimierza. Władysław IV wprowadził jedynie zmiany w wyposażeniu zamku, samą bryłę pozostawiając nie tkniętą.
Czasy świetności tej prywatnej rezydencji królów polskich przerwał potop szwedzki. W 1655 roku król Karol Gustaw podczas stacjonowania w Warszawie mieszkał w Ujazdowie, zachwycając się urodą zamku i jego otoczenia, opuszczając go, nie zapomniał ograbić i zniszczyć doszczętnie, a pod Sztokholmem wybudować kopii.
W drugiej połowie XVII w. właścicielem Zamku zostaje marszałek wielki koronny Stanisław Herakliusz Lubomirski - wielbiciel sztuki i mecenas. Ten odbudował i ponownie wyposażył pałac nadając mu funkcję głównej, swojej siedziby. Prace te nie wprowadziły żadnych zmian w wyglądzie bryły zewnętrznej. Stanisław Herakliusz Lubomirski zlecił swojemu architektowi Tylmanowi z Gamaren przebudowę wnętrz.
Po modernizacji w pałacu brakowało pomieszczeń, które służyłyby odpoczynkowi, kontemplacji natury, lekturze. Stąd powstała idea umiejscowienia takich funkcji w otaczającym pałac ogrodzie, tak powstał zespół parkowy z wieloma pawilonami takimi jak Łazienka - przekształcona później przez Stanisława Augusta Poniatowskiego w Pałac na Wodzie i Ermitaż. Wówczas przedłużona została kanałami w kierunku północnym i południowym główna oś założenia, a Łazienka została połączona z Zamkiem Ujazdowskim i folwarkiem na Solcu alejami.
Rezydencją królewską stał się ponownie Ujazdów w 1702 roku, po śmierci Lubomirskiego, kiedy pałac wydzierżawił dożywotnio król August II, który pragnął urządzić tutaj swoją podmiejską siedzibę. Król planował kompletną przebudowę Zamku i jego otoczenia w stylu późnobarokowych założeń pałacowo-ogrodowych. Wybitni architekci epoki saskiej, m. in. Pöppelmann i Deybel, wykonali projekty. Wszystkie te plany pozostały jedynie na papierze, z wyjątkiem projektu przebudowy wnętrz i wybudowania w 1717 roku Kanału Piaseczyńskiego o długości 820 metrów -największego w Polsce, a drugiego po Wersalu barokowego założenia wodnego, ulokowanego na osi głównej rezydencji.
W 1766 roku, Zamek został zakupiony przez Stanisława Augusta Poniatowskiego, który przekształcił go w swoją rezydencję. W pracach nad przebudową Zamku Ujazdowskiego brał zapewne udział ten sam zespół architektów i artystów, który pracował na Zamku Królewskim: głównym architektem był Dominik Merlini, ponadto zatrudnieni zostali: Jakub Fontana, Efraim Schroeger, Canaletto, Marceli Bacciarelli, J. Plersch, A. Smuglewicz, A. Moszyński i wielu innych. Wszyscy ci znakomici artyści pracowali w dużej mierze według wskazówek samego króla, pragnąc sprostać jego gustowi.
Również układ przestrzenny otoczenia zamku uległ przekształceniu, powstało założenie urbanistyczne zwane Osią Stanisławowską. W oparciu o Aleje Ujazdowskie i ich centralny punkt, później nazwany Placem Na Rozdrożu, wytyczono siatkę promieniście rozchodzących się alei, z jednym dużym okrągłym placem (dziś Plac Zbawiciela) i kolejnymi czterema, mniejszymi, okrągłymi placami. Przebudowę Ujazdowa rozpoczętą w 1766 roku, król porzucił w 1772 roku koncentrując swoją uwagę na Łazienkach; w 1784 roku przeznaczył go na koszary Gwardii Pieszej Litewskiej. Prace adaptacyjne wykonał architekt Stanisław Zawadzki, który nadał budowli monumentalny charakter. Oficyny rozbudowano w formie pawilonów z wewnętrznymi dziedzińcami, dobudowano stajnie, wozownię i lazaret. Na północ od zamku król pragnął urządzić Pole Marsowe, rozciągające się do obecnej ulicy Pięknej - według projektu Kamsetzera. Ślady tego założenia znaleźć można jeszcze dziś w okolicach Zamku.
W czasie Insurekcji Tadeusz Kościuszko zamierzał przeznaczyć koszary na lazaret. Realizacja tego projektu nastąpiła dopiero w 1809 roku, kiedy w Zamku umieszczony został na stałe szpital wojskowy. Budynek szpitala przetrwał w niezmienionej postaci do 1852 roku, gdy uległ kolejnej przebudowie według projektu J. K. Volcka. Wprowadzono monumentalną klatkę schodową, zniesiono także skrzydła boczne.
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 roku, doceniając walory architektoniczno - krajobrazowe Pałacu, noszono się z zamiarem przeznaczenia go na siedzibę władz państwowych, które to plany przyniosły owoce w postaci projektów konkursowych.
Od 1922 roku w Ujazdowie mieściła się Wojskowa Szkoła Sanitarna, w latach 1930 - 1939 działało Centrum Wyszkolenia Sanitarnego. Okres okupacji to chlubne lata działalności Szpitala Ujazdowskiego.
Zamek przetrwał lata wojny, ale w bardzo złym stanie. Wnętrza zostały wypalone, zachowała się natomiast zasadnicza substancja murów. Początkowo planowano odbudować zamek w jego siedemnastowiecznym kształcie według projektu głównego konserwatora zabytków, profesora Jana Zachwatowicza, niestety, plan nigdy nie został zrealizowany, ponieważ w głowach ówczesnych władz powstał nowy pomysł, który zakładał rozebranie zamku, a na jego miejscu wzniesienie budynku Teatru Wojska Polskiego według projektu Romualda Gutta. I tak w 1954 roku mury zamkowe rozebrano, a realizacja gmachu teatru nie doszła do skutku. W latach 70-tych, z inicjatywy profesorów: Aleksandra Gieysztora, Stanisława Lorenza i Jana Zachwatowicza postanowiono na nowo wybudować Zamek według projektu prof. Piotra Biegańskiego, który zaproponował realizację w pierwotnej, wczesnobarokowej wersji. Początkowo planowano ulokowanie tu Recepcji Rządowej, a później siedziby RWPG.
W wyniku zmian politycznych w 1981 roku zapadła ostateczna decyzja o przekazaniu Zamku Ujazdowskiego środowisku artystów; od 1985 roku mieści się w nim Centrum Sztuki Współczesnej.
MUZEUM ZAMKU I SZPITALA WOJSKOWEGO NA UJAZDOWIE
Stała ekspozycja muzealna, prezentuje następujące tematy:
GALERIĘ PORTRETÓW WŁAŚCICIELI ZAMKU UJAZDOWSKIEGO
ZAMEK UJAZDOWSKI - HISTORIA OBIEKTU
SZPITAL UJAZDOWSKI W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM
Konsultacja historyczna: prof. Jolanta Putkowska, prof. Hanna Odrowąż-Szukiewicz, Hanna Bojczuk
Oprawa plastyczna: Anna Puchalska
Konsultacja: Wojciech Krukowski, Wiola Damięcka
Opracowanie komputerowe zdjęć: Małgorzata Buk, Alik Matuszewski, Piotr Woźniakiewicz
Kurator: Małgorzata Matuszewska
W 1994 roku w murach Zamku Ujazdowskiego rozpoczęło działalność Stowarzyszenie Twórców Zamku i Szpitala Wojskowego na Ujazdowie. Stowarzyszenie skupia byłych pracowników Szpitala Ujazdowskiego: lekarzy, pielęgniarki, sanitariuszki oraz byłych pacjentów szpitala, określanych dumnie: Rzeczpospolitą Ujazdowską. Gospodarzem siedziby i opiekunem Stowarzyszenia jest kierownictwo Centrum Sztuki Współczesnej.
Celem głównym działalności Stowarzyszenia jest propagowanie wiedzy o losach najstarszego w dziejach stolicy miejsca - górnego Ujazdowa.
W 2002 roku minęło 740 - lecie Grodu Jazdów i 210 - lecie najstarszego szpitala wojskowego Warszawy.
Zamek Ujazdowski: siedziba książąt mazowieckich, rezydencja królów polskich, a od 1792 roku Szpital Ujazdowski, który chlubnie zapisał swoją kartę dziejów w czasie powstań narodowych, zrywów niepodległościowych, w latach II Rzeczpospolitej, podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939r. i w latach okupacji hitlerowskiej.
Ekspozycja muzealna prezentuje: Galerię Portretów Właścicieli Zamku Ujazdowskiego
Kamień węgielny - datowany 16 września 1624 r. - znaleziony 5 marca 1975 r. w toku robót budowlanych pod fundamentem skrzydła wschodniego Zamku Ujazdowskiego. Dotychczas nigdy i nigdzie w Polsce tego rodzaju aktu erekcyjnego - kamienia węgielnego z wyrytym napisem pod wznoszonymi budowlami - nie znaleziono.
Zamek Ujazdowski - Historia Obiektu - prezentacja ponad 70 widoków Zamku Ujazdowskiego na przestrzeni dziejów pozyskanych z: Archiwum Dokumentacji Mechanicznej, Instytutu Sztuki PAN, Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Muzeum Historycznego m.st. Warszawy, Muzeum Narodowego, Zarządu Geografii Wojskowej.
Szpital Ujazdowski w Okresie Międzywojennym - prezentacja ponad 160 archiwalnych zdjęć pozyskanych od członków Stowarzyszenia, z archiwów prywatnych, publikacji, ponadto dokumenty i pamiątki osobiste, narzędzia chirurgiczne, sprzęt anestezjologiczny. Gromadzenie tak zróżnicowanego materiału dokumentującego historię Ujazdowa nie było zadaniem łatwym, tym większa jest radość, że choć w ten skromny sposób zachowamy w naszej pamięci fakty, zdarzenia, obrazy i ludzi współtworzących naszą współczesność.
