PANUJ NAD SOBĄ, NIE NAD INNYMI!
Poroseidy. Fenomenologia Kultury Trawersującej — nowa książka Tomasza Kozaka

Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski eksperymentuje z tradycyjną formułą wystawy. W lutym tego roku przygotowało ekspozycję idei Tomasza Kozaka — jednak nie w typowej formie galeryjnej, lecz w postaci… książki. Kozak, artysta znany z filmowych esejów reinterpretujących kategorię polskości, autor sformułowania „późna polskość”, tym razem tworzy narrację uniwersalną. I próbuje zdefiniować nową globalną kulturę. Rezultatem są Poroseidy — książka filozoficzna, radykalnie seksualna, a nade wszystko polityczna. To wywrotowa „wystawa”, którą można zanieść do domu! Rzecz o wymiarach monumentalnego traktatu, a jednocześnie ażurowa i delikatna — dzięki ilustracjom Maurycego Gomulickiego. Jaskółka nowej awangardy? Trudno przesądzić, ale… takiej szarży nie było od czasów Witkacego.

Poroseidy 1 from CSW Zamek Ujazdowski on Vimeo.

Poroseidy 2 from CSW Zamek Ujazdowski on Vimeo.

Poroseidy 3 from CSW Zamek Ujazdowski on Vimeo.

więcej>>>

Czyta: Magdalena Cielecka

Ta książka to żywe mitotwórstwo, a zarazem niezwykłe kompendium wiedzy o późnej nowoczesności, doświadczanej przez chłonny umysł i wrażliwe ciało. Tu Witkacy spotyka się z Deleuzem, a Pielewin z Heglem, wspólnie torując drogę do obiecanego Wyjścia

                                     Agata Bielik-Robson

Współczesne instytucje sztuki wciąż w głównej mierze zajmują się tworzeniem tradycyjnych wystaw złożonych z obiektów wizualnych. Teksty spełniają w przestrzeniach galeryjnych funkcje około-wystawowe: opisują pojedyncze artefakty, wprowadzają widzów w problematykę konkretnych ekspozycji, tworzą ogólne ramy koncepcyjne dla programów wystawienniczych. Tym razem jest inaczej — zamiast kolejnej wystawy indywidualnej proponujemy książkowy projekt artysty wizualnego, który głównym środkiem wyrazu czyni tekst: literacki i filozoficzny. Projektem takim są właśnie Poroseidy.

Skąd tytuł książki? O ile Perseidy to rój meteorów, o tyle Poroseidy można by nazwać rojem, czy raczej zbiorem wolnościowych przypowieści oraz esejów, które kontestują autorytaryzm, coraz mocniej deformujący współczesną kulturę. W tym kontekście „trawersowanie” koresponduje z dynamiką myślenia i działania przebiegającego „w poprzek”, „na ukos” — w kontrze do restrykcji narzucanych przez despotyzm (poznawczy, estetyczny, polityczny).

W tym zbiorze kluczowa rola przypada mitycznemu Porosowi. W platońskiej Uczcie był on Dostatkiem — ojcem Erosa. W Poroseidach Poros okazuje się figurą nadmiaru — to ojciec najważniejszej bohaterki, Porosady, uosabiającej nadwyżkę energii erotycznej, pozwalającej myśleć
i działać „pod prąd” — na przekór dogmatycznym ograniczeniom. W skrócie chodzi zatem o twórcze przekraczanie granic. Będzie ono możliwe wówczas, gdy w świadomości — jednostkowej i zbiorowej — pojawi się nadwyżka aspiracji wolnościowych. Proces kreowania nadmiaru ma charakter dialektyczny: restrykcyjnym tezom przeciwstawiają się wolnościowe antytezy. Przeżywanie owego procesu staje się tytułową „fenomenologią”: wiedzą o tym, jak pojedynczy ludzie i całe społeczeństwa wyobrażają sobie własne dojrzewanie do wolności; jak zmierzają („trawersują”) ku Wyjściu poza autorytarną matnię.

W wymiarze fabularnym Poroseidy stanowią zbiór Parabol: przypowiastek filozoficznych, ateistycznych alegorii, buntowniczych bajek — prowokujących heretyckimi ideami, nie stroniących od obscenicznych inscenizacji. Ich bohaterowie — funkcjonariusze reakcyjnych reżimów — wyzwalają się spod wpływów tyranizującej władzy (erotycznej, religijnej, politycznej, estetycznej), zyskując możność samodzielnego myślenia i działania. Wyzwoleniom towarzyszą komentarze — eseistyczne Paralele — swobodnie dialogujące z ojcami założycielami nowoczesności (Kantem, Heglem, Schillerem), a także polemizujące z prominentami filozofii późnonowoczesnej (Heideggerem, Deleuzem, Baudrillardem, Sloterdijkiem, Agambenem).

Ta książka jest niesamowita — pisze o niej w pierwszych słowach Wstępu Jarosław Lubiak. Efekt niesamowitości często powstaje w wyniku odrealnienia lub hiperbolizacji realiów. Niesamowitość zawsze więc koresponduje z „samowitością”: z codziennością, która została surrealnie zdeformowana albo wyolbrzymiona. Tak dzieje się w przypadku Poroseidów. Parabole i Paralele — pisane tuż przed globalną ofensywą reakcyjnego populizmu — są wprawdzie „niesamowite”, ale ich „niesamowitość” w zaskakująco realistyczny sposób koresponduje z coraz bardziej surrealną rzeczywistością, jaka otacza nas tu i teraz. Z punktu widzenia Tomasza Kozaka tej represyjnej rzeczywistości powinniśmy przeciwstawić krytyczną refleksję. Dlatego autor próbuje skupić uwagę widza na kwestiach zasadniczych: Jak przezwyciężyć autorytarną codzienność? W jaki sposób zaprojektować przejście do lepszego świata, ukształtowanego przez regułę dobroczynnego wyzwolenia? Jedna z możliwych odpowiedzi brzmi: do przejścia dojdzie po przezwyciężeniu zasady Panowania; wtedy, gdy wolny człowiek będzie panował jedynie nad sobą (tylko nad swoją wolnością) — nigdy zaś nad innymi.

Tomasz Kozak — artysta spekulatywny, teoretyk kultury. Adiunkt w Instytucie Sztuk Pięknych UMCS. Reżyser filmów animowanych: Czarna burleska (1996), Opera ocalenia (1998), 627 Romans dżentelmena (2000). Twórca esejów filmowych: m.in. Klasztor Inversus (2003), Zmurzynienie (2006), Lekcja lucyferyczna (2007), Flash of the New Flesh (2011). Autor książek: Wytępić te wszystkie bestie (2010), Akteon. Pornografia późnej polskości (2012).

Poroseidy
Fenomenologia Kultury Trawersującej

Wstęp: Jarosław Lubiak
Przedmowa: Agata Bielik-Robson
Projekt okładki i ilustracje: Maurycy Gomulicki
Projekt typograficzny: Karol Grzywaczewski

Wydawca: Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski
Współwydawca: Muzeum Sztuki w Łodzi

 Książkę można zamówić przez stronę CSW Zamek Ujazdowski:
http://archiwum.u-jazdowski.pl/index.php?action=publikacje

oraz nabyć w następujących księgarniach artystycznych w Polsce:
- księgarnia Mocak Bookstore 
- księgarnia Fundacji Bęc Zmiana 
- sieć księgarń ArtBookstore w całej Polsce
- księgarnia artystyczna Zachęty w Warszawie
- księgarnia Ośrodka Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora CRICOTEKA w Krakowie
- księgarnia Muzeum Sztuki w Łodzi
Książka już wkrótce w:
- księgarni Centrum Kultury w Lublinie

Lista księgarń, w których można kupić książkę, jest sukcesywnie aktualizowana.