Galeria 2
7.04. - 3.06.2001

--- Kurator: Jarosław Suchan, --- współpraca: Wojciech Krukowski

Otwarcie wystawy 6.04. (piątek), godz. 18.00

Powiedzieć o Kantorze, iż należy on do grona najwybitniejszych artystów polskich drugiej połowy 20. wieku, to powiedzieć niewiele. Dla sztuki polskiej jest on tym, kim dla sztuki niemieckiej jest Joseph Beuys, a dla amerykańskiej Andy Warhol. Twórca zupełnie osobnej wizji teatru, aktywny uczestnik neoawangardowych rewolucji, oryginalny teoretyk, innowator głęboko osadzony w tradycji, malarz antymalarski, happener-heretyk, ironiczny konceptualista - to tylko niektóre z jego licznych wizerunków. Poza tym wszystkim, był Kantor niestrudzonym animatorem artystycznego życia w powojennej Polsce, można by rzec - jedną z jego głównych sił napędowych. O jego wielkości nie tyle decyduje jego twórczość, ile on sam pojęty jako całość, jako swego rodzaju Gesamtkunstwerk, na który składa się jego sztuka, jego teoria i jego życie.

Ze względu na charakter większości dotychczasowych wystaw, złożoność i bogactwo zjawiska, któremu na imię Tadeusz Kantor, powoli odchodzi w niepamięć. Skupiając się na jego teatrze i niekiedy na malarstwie, utrwalają one wykoślawiony - bo jednowymiarowy - wizerunek tego artysty. Wyrywając jego sztukę z neoawangardowego kontekstu, w jakim się rodziła, wystawy te pozbawiają ją jej aktualności. Ich retrospektywno-nostalgiczny charakter zbyt silnie daje odczuć współczesnemu odbiorcy dystans, jaki dzieli go od dzieła Kantora, a tym samym utrudnia jego bezpośrednie przeżycie. Pomysł wystawy Tadeusz Kantor. Niemożliwe zrodził się z potrzeby zniesienia tego dystansu, z przekonania, że dystans ten jest w istocie iluzoryczny. Jej celem jest pokazanie sztuki krakowskiego artysty jako zjawiska wciąż aktualnego i zaskakująco wręcz bliskiego współczesnej wrażliwości. Przedmiotem tej wystawy są przede wszystkim happeningi, akcje i projekty parakonceptualne - a więc te działania Kantora, w których doszło do podważenia konwencjonalnych wyobrażeń na temat sztuki, dzieła i wystawy. Realizacje, o których tutaj mowa, pochodzą z okresu zapoczątkowanego Wystawą Popularną (Galeria Krzystofory, Kraków 1963) i zakończonego projektem Wszystko wisi na włosku (Galeria Foksal, Warszawa 1973). Okres ten, na ogół pomijany lub bagatelizowany przez większość badaczy i kuratorów, dla samego Kantora miał znaczenie kluczowe. Był czasem pełnym rozterek i wątpliwości, czasem chaotycznego poszukiwania nowych dróg, ale zarazem - czasem twórczego fermentu i odkryć, których znaczenie dopiero w przyszłości miało się odsłonić. Wyzwoliwszy się z rutyny artystycznego postępowania, Kantor odważył się wówczas wyruszyć w niezbadane dotychczas rejony i docierać, jak sam powiadał, do granic Niemożliwego. To dzięki tej podróży, dzięki eksperymentom, które w jej trakcie podejmował, mógł później stworzyć spektakle będące prawdziwymi arcydziełami - Umarłą klasę i Wielopole, Wielopole.

Sztuka, którą zrodził ów czas poszukiwań, dzisiaj jawi się jako adekwatne odbicie duchowej kondycji schyłku tysiąclecia. Odnajdujemy w niej ten sam brak zaufania do pewników, poczucie utraty stałych punktów oparcia, nieograniczoną swobodę wyboru, otwartość na płynące zewsząd inspiracje i gotowość do podjęcia ryzyka połączoną z niepewnością co do jego efektów.

Poprzez dotychczasową tradycję sytuowania sztuki Kantora raczej w kontekście muzealnym, owa aktualność ulega zatraceniu. Wystawa Tadeusz Kantor. Niemożliwe aktualność ową na powrót usiłuje wydobyć, wykorzystując do tego celu język współczesnej kultury wizualnej oraz zróżnicowane techniki prezentacji, jakie oferuje. Wielkoformatowe wydruki komputerowe, fotografie, wideoprojekcje, pokazy slajdów, oryginalne zapisy dźwiękowe, tekst działający w sposób wizualny - te wszystkie środki służą jednemu: wieloaspektowej wizualizacji owych ulotnych wydarzeń artystycznych, a co za tym idzie - stworzeniu różnych możliwości ich przeżycia i zrozumienia.

Ekspozycja rozpoczyna się tekstem oraz dokumentacją (fotograficzną i filmową) poświęconym "Antywystawie" (1963) - pierwszej realizacji Kantora, w której doszło do radykalnego zakwestionowania konwencjonalnych koncepcji artysty, dzieła i wystawy. "Antywystawa", w przeciwieństwie do tradycyjnych ekspozycji, nie zawierała "skończonych" dzieł sztuki, a jedynie to, z czego sztuka się rodzi: szkice, zapiski, notatki, fotografie, cytaty, bilety, mapy itp. Był to w istocie totalny environement. Pierwsza sala galerii ukazuje wczesne happeningi Kantora - "Cricotage'u" (1965), "Linii podziału" (1965) - w których widać silny związek z amerykańską odmianą tego nurtu (zwłaszcza z Allanem Kaprowem).

Happeningi przypomniane są przy pomocy fotografii oraz tekstów partytur. Uzupełnieniem jest film "Kantor ist da" (1968) prezentowany w formie wideoprojekcji. Film, zrealizowany przez Dietricha Mahlowa na zlecenie Saarbruecken TV, zawiera rejestracje zrealizowanych przez Kantora w Norymberdze następujących sytuacji happeningowych: "Lekcja anatomii wedle Rembrandta", "Rozmowa z Nosorożcem" i "Die grosse Emballage".

Część druga wystawy przywołuje najbardziej znane happeningi Kantora: "List" (1967), "Panoramiczny happening morski" (1967) oraz "Lekcję anatomii wedle Rembrandta" (1969). W realizacjach tych uwidacznia się bardziej osobisty sposób podejścia do happeningowych reguł - nacisk na przedmiot, traktowanie zachowań społecznych jako ready-made oraz dialog z wielką tradycją malarstwa (Rembrandt, Gericault). "List" pokazywany jest w formie symultanicznej projekcji slajdów z podłożoną ścieżką dźwiękową (oryginalnym zapisem komunikatów wygłaszanych podczas trwania tej akcji). "Panoramiczny happening morski" ilustrują wielkoformatowe wyduki oraz serie zdjęć autorstwa dwóch fotografików: E. Kossakowskiego oraz J. Piątkowskiego. Celem tego zestawienia jest unaocznienie oddziaływania dokumentacji na sposób postrzegania działań o charakterze akcyjnym, które istnieją już tylko w formie zapisu. "Lekcję anatomii..." prezentuje fotograficzny fryz podkreślający linearną strukturę tego wydarzenia. W tej części przypomniany jest również happening przygotowany na otwarcie wystawy prac Marii Jaremy (wielkiej postaci przed- i powojennej awangardy, współpracownicy Kantora) w Krzysztoforach (1969) - "Hommage a Maria Jarema".

Część trzecią otwiera wideoprojekcja kolejnego filmu Dietricha Mahlowa: "Saecke, Schrank und Schirn", zrealizowanego w Bled (Jugosławia), w 1969 r. Jest to zapis kilku scen happeningowych inspirowanych twórczością Witkacego i będących najpełniejszą ilustracją rozwijanej wówczas przez Kantora idei Teatru Niemożliwego. Wideoprojekcja znajduje przedłużenie w serii kilkunastu zdjęć i fotokolaży ilustrujących artystyczny zamysł Kantora. Podświetlone od tyłu i umieszczone w wyciemnionym korytarzu zdjęcia te także od strony wizualnej nawiązują do formy filmowego zapisu.

"Małe operacje kosmetyczne" - sceny happeningowe przygotowane w Bled, 1969 - fot. Jacek Stokłosa

Dalej następuje rekonstrukcja "Multipartu" (1970), przedsięwzięcia, w którym Kantor podejmuje grę z ideą multiplikacji, ze skonwencjonalizowanym rozumieniem partycypacji oraz z komercyjnym kontekstem dzieła. Na wystawie pokazanych jest czternaście z czterdziestu identycznych płócien (z doklejonym parasolem), jakie zostały wykonane na zamówienie Kantora i po raz pierwszy pokazane w Galerii Foksal (w 1970 roku). Istotnym elementem tej akcji była sprzedaż owych płócien na podstawie kontraktu, który zezwalał nabywcom na dokonywanie wszelkiego rodzaju interwencji, pod warunkiem, iż wyrażą oni zgodę na ponowne ich wyeksponowanie. Wystawa Tadeusz Kantor. Niemożliwe pokazuje zarówno "multiparty" w stanie dziewiczym, jak i te z interwencjami. Towarzyszy im fotograficzna dokumentacja obu etapów tego przedsięwzięcia oraz poświęcony mu film dokumentalny.

Przedostatnia cześć wystawy skupia się na konceptualizmie i tzw."projektach niemożliwych" Kantora. Pokazuje zapisane w formie fotokolaży pomysły "niemożliwej architektury" - most-wieszak przerzucony nad Wisłą pod Wawelem, pomnik krzesła na krakowskim Rynku, krzesło wrocławskie itp - oraz ich "niemożliwe" realizacje: "Cambriolage" na Foksal (1971) i krzesło w Henie-Onstad Kunstsenter (1971). Całość uzupełniają "Ambalaże konceptualne" - "Opakować nos Kleopatry", "Opakować jabłko Wilhelma Tella", "Opakować miecz Damoklesa" itp. - w której to pracy Kantor w sposób najbardziej bezpośredni i wyraźnie ironiczny, odwołuje się do idei sztuki konceptualnej.

Wystawę kończy pokaz 8 prac składających się na cykl "Wszystko wisi na włosku" (1973). Są to gołe, niezagruntowane blejtramy, na których przedmiot istnieje nie w przedstawieniu, ale w swej fizycznej obecności: jako element "realności gotowej" niejako doczepiony do obrazu. Cykl zamyka ten nurt w twórczości Kantora, który opiera się na dążeniu do przekroczenia konwencjonalnych granic sztuki i poszukiwaniu tego, co "niemożliwe". Zarazem - jest on równocześnie otwarciem nowego etapu, etapu, w którym następuje ponowne odzyskanie i dowartościowanie przedmiotu.

Jarosław Suchan

Wystawa przygotowana przez
Galerię Sztuki Współczesnej BUNKIER SZTUKI w Krakowie
i Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie

Współorganizator:
Festiwal Kraków 2000 - Europejskie Miasto Kultury

Współpraca:
Galeria Foksal w Warszawie

Patronat medialny: