Galeria 2
17.06-3.09.2000

Przeglądy filmów w ramach wystawy Warsztatu Formy Filmowej: 17-18, 23 - 26.06 oraz 30.06 - 2.07

Warsztat Formy Filmowej został założony w 1970 roku przy łódzkiej Państwowej Wyższej Szkole Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej. Obok absolwentów i studentów tej uczelni skupiał w swoich szeregach wielu innych artystów, reprezentujących wszystkie niemal dziedziny artystyczne. W latach siedemdziesiątych Warsztat stał się najpoważniejszą w Polsce awangardową formacją artystyczną, tworząc niedościgniony do dnia dzisiejszego wzorzec sztuki analitycznej.

Od samego początku Warsztat był ściśle powiązany z Łodzią, nie tylko geograficznie, ale i programowo. Nawiązywał do twórczości Władysława Strzemińskiego, Katarzyny Kobro, Karola Hillera, artystów, którzy zbudowali w latach 20. i 30. awangardowe oblicze Łodzi. Liczne projekty Warsztatu zostały zrealizowane w ścisłej współpracy z Muzeum Sztuki w Łodzi. Artyści Warsztatu współtworzyli grupę, która zorganizowała w Łodzi wysoko oceniony w świecie cykliczny projekt "Konstrukcja w Procesie". Najważniejsi artyści Warsztatu, jak Józef Robakowski, Wojciech Bruszewski, Ryszard Waśko w dalszym ciągu zamieszkują w Łodzi, wiążąc z nią liczne swoje projekty.

Wystawa przygotowywana w Centrum Sztuki Współczesnej w trzydziestą rocznicę powstania Warsztatu (czerwiec - sierpień 2000) ma udokumentować wyjątkową pozycję tej formacji w świecie nowoczesnej sztuki i ukazać współczesne i historyczne znaczenie ukształtowanego przez nią modelu sztuki analitycznej. Celem wystawy jest zebranie i przedstawienie całej różnorodności artystycznej produkcji Warsztatu: filmy eksperymentalne, prace wideo, fotografie, obiekty, instalacje, oraz dokumentacje działalności akcjonistycznej. Wiele z planowanych do prezentacji prac będzie wymagać rekonstrukcji. Wystawie będzie towarzyszyć obszerny, dwujęzyczny katalog-monografia działalności grupy. Prezentacja dorobku artystycznego Warsztatu Formy Filmowej postrzegana jest jako jeden z najważniejszych elementów programu Centrum Sztuki Współczesnej w roku 2000.

Ryszard W. Kluszczyński
Kurator programu Media Art Lab, CSW

Warsztat Formy Filmowej był jedną z tych formacji, które wywarły decydujący wpływ na sztukę swego czasu. W zgodzie z przyjętą nazwą skupił w swoich szeregach twórców znakomicie wyszkolonych w rzemiośle filmowym, zainteresowanych charakterem i właściwościami tej dziedziny. Wbrew nazwie natomiast był szeroko otwarty dla każdego/każdej, kto chciałby zająć się sztuką dla niej samej, w dowolnym jej rodzaju i przejawie, pod warunkiem że będzie to czynić bez intencji komercyjnych. Z tego powodu pośród uczestników przedsięwzięć artystycznych Warsztatu znaleźli się również fotografowie, poeci, muzycy, rzeźbiarze, performerzy. Ci warsztatowcy, którzy odbyli już edukację filmową bądź byli w trakcie studiów na wydziale operatorskim lub reżyserii filmowej w łódzkiej PWSFTviT, także nie ograniczali swej aktywności do dziedziny kina. Niektórzy z nich mieli już za sobą stosunkowo długą działalność artystyczną, na przykład w ramach toruńskiej grupy "Zero 61". W rezultacie środowisko pracy twórczej WFF ogarniało wszystkie niemal dziedziny sztuki, wykraczając również poza jej zasadnicze rejony, w przestrzeń publiczną.

Otwarty charakter grupy sprawił, iż w jej działaniach, pracach i wystąpieniach wystąpiło bardzo wielu artystów, nie zawsze rzeczywiście z nią związanych. Z tego powodu warto wyróżnić kilka przynajmniej kręgów Warsztatu Formy Filmowej. Krąg pierwszy tworzyli artyści, których twórczość najsilniej i najtrwalej była połączona z Warsztatem, którzy go, mówiąc inaczej, w istocie tworzyli (choć dołączali doń w różnym czasie). W kolejności alfabetycznej byli to: Kazimierz Bendkowski, Wojciech Bruszewski, Paweł Kwiek, Antoni Mikołajczyk, Janusz Połom, Józef Robakowski, Andrzej Różycki, Ryszard Waśko. W kręgu drugim widziałbym artystów, w tym twórców filmowych, którzy z różnym (aczkolwiek zwykle znaczącym) zaangażowaniem uczestniczyli w pracach czy prezentacjach Warsztatu, nie pozostając jednak w jego ramach zbyt długo, lub nie odgrywając w nim roli równie istotnej, jak ci wymienieni w pierwszej kolejności, bądź których wkład polegał na współpracy przy realizacji dzieł artystów pierwszego kręgu. Zaliczyć do nich można na przykład, ciągle w porządku alfabetycznym, Lecha Czołnowskiego, Jana Fredę, Ryszarda Gajewskiego, Tadeusza Junaka, Marka Koterskiego, Ryszarda Lenczewskiego, Jacka Łomnickiego, Ryszarda Meissnera, Zbigniewa Rybczyńskiego, Zdzisława Sowińskiego. W końcowym okresie działalności Warsztatu w kręgu jego działań znalazła się też przez chwilę grupa artystów młodszego pokolenia, jak Janusz Kołodrubiec, Tomasz Konart, Andrzej Paruzel, Janusz Szczerek, którzy wkrótce powołali do istnienia swoją własną formację artystyczną, po części opozycyjną programowo, po części jednak zakorzenioną w aktywności Warsztatu. Krąg trzeci z kolei utworzyli artyści, którzy ze względu na charakter swej twórczości, program bądź światopogląd artystyczny pojawiali się w ramach wspólnych przedsięwzięć albo też podejmowali dialog artystyczny z Warsztatem, chociaż w żadnej mierze nie należy ich zaliczać do grupy. Spośród nich wymieniłbym dla przykładu artystów tak istotnych dla współczesnej sztuki polskiej, jak Zbigniew Dłubak, Andrzej Partum, Jan Świdziński czy Zbigniew Warpechowski.

Józef Robakowski

Wszystkie te kręgi: artystów, współpracowników, zwolenników, dyskutantów, a także krytyków i animatorów, takich jak na przykład Gerard Kwiatkowski czy Janusz Zagrodzki, oraz wspierające ich działania instytucje, przede wszystkim galerie autorskie, utworzyły rozległy i dynamiczny ruch twórczy, który ze względu na zakres i skalę działalności oraz - przede wszystkim - z uwagi na nowatorstwo, oryginalność i ważność dokonań nadał dekadzie lat siedemdziesiątych jej charakter artystyczny, utworzył jej awangardowe oblicze. Nie ma jeszcze w polskim piśmiennictwie dotyczącym najnowszej sztuki w Polsce pracy, która podjęłaby poważną refleksję nad tym okresem, która podjęłaby na przykład próbę odpowiedzi na bardzo ważne pytanie o przełom pomiędzy latami sześćdziesiątymi a siedemdziesiątymi. A przełom ten to w istocie przejście od awangardy zakorzenionej jeszcze w klasycznym myśleniu o sztuce w kategoriach formy, stylu i wartości, do charakterystycznej dla neoawangardowej antysztuki dematerializacji, deformalizacji i autoanalizy, przejście od reprezentacji i ekspresji do działania i komunikowania, od przedmiotu do funkcji, od plastyki do mediów. W procesie tym Warsztat Formy Filmowej odegrał rolę nie do przecenienia.

Filmy artystów Warsztatu mają - tak jak większość ich prac - charakter analityczny. Na różne sposoby podejmują one problemy przedstawiania, konstrukcji czasu i przestrzeni w filmie, stosunku medium filmowego do rzeczywistości, relacje pomiędzy filmem a fotografią, znaczenie i funkcje relacji pomiędzy obrazem a dźwiękiem. Podejmują zagadnienia psychologii i fizjologii percepcji, znaczenie języka i konwencji dla naszego odnoszenia się do rzeczywistości i wiele innych zagadnień. Warto przy tym zauważyć, iż pomimo wspólnej ogólnej postawy wobec sztuki i twórczości, oraz wielu wspólnych właściwości powstających dzieł, poszczególni autorzy wykształcili cechy, które nadają ich filmom cechy indywidualne, wiążące je z ich indywidualnymi dążeniami i postawami artystycznymi. Pisałem o tym szczegółowo w książce Obrazy na wolności. W programie wystawy, obok cyklu projekcji w kinie CSW, prezentowany jest permanentnie w przestrzeni ekspozycji zestaw 25 filmów ukazujących różne aspekty kina Warsztatu.

Twórcy z kręgu WFF jako pierwsi w Polsce podjęli pracę z wideo. Już wczesne taśmy i instalacje Bruszewskiego, Mikołajczyka, Robakowskiego czy Waśki, kontynuując poniekąd wcześniejsze doświadczenia filmowe, wyznaczyły kierunki dalszych eksperymentów z nowym medium. Warto zauważyć, iż wideo umożliwiło artystom Warsztatu nadać nową postać operacjom na rzeczywistości, które podejmowali oni od samego początku pracy twórczej, pogłębiło możliwości analizy mediów, oraz - co należy wyraźnie podkreślić - pozwoliło, ze względu na technologiczne i ontologiczne związki z telewizją, wydobyć znaczenie komunikowania jako procesu artystycznego. W ramach wystawy są pokazywane wybrane instalacje i taśmy zrealizowane w tym pionierskim okresie rozwoju sztuki wideo, oraz dokumentacje wielu innych.

Bardzo dużą część wystawy stanowią fotografie i plansze fotograficzne. Wszyscy artyści tworzący Warsztat Formy Filmowej zajmowali się także i tym medium, nader często budując też syntetyczne, intermedialne prace, łączące w złożonych strukturach odniesienia do wielu różnych mediów. Warto zwrócić tu szczególną uwagę na charakterystyczną dla wystawy WFF obfitość plansz. Bierze się ona nie tylko i nawet nie przede wszystkim z intencji przedstawienia nieistniejących już dziś prac czy też udokumentowania podejmowanych niegdyś działań, akcji czy performances. W istocie wiele z tych plansz pochodzi z okresu działalności Warsztatu. Ich liczna obecność w praktykach WFF wskazuje na ich konceptualno-analityczny charakter. Plansze, szkice i wykresy bowiem - takie jakie tworzono w Warsztacie - to klasyczne instrumenty sztuki konceptualnej.

Publikacje Warsztatu Formy Filmowej pokazują inne niż zwykle prezentowane oblicze książki artystycznej. Ostentacyjne "nieestetyczne", powielane teksty maszynowe, rysunki i wykresy, najzwyklejszy papier, trudno czytelny druk, trudno o lepszy przykład deformalizacji praktyk artystycznych. Książki te spełniają rolę swoistych ideogramów, odsyłają bezpośrednio ku prezentowanym koncepcjom, nie ozdabiają lecz komunikują.

Obok prac medialnych, plansz i publikacji artystyczno-programowych, w ramach wystawy zgromadzone są ponadto rozmaite obiekty, konstrukcje, instalacje, niekiedy odwołujące się do aktywności odbiorcy i wprowadzające w ten sposób problematykę partycypacji odbiorczej oraz interaktywności. Wszystkie razem budują przedstawienie Warsztatu Formy Filmowej - formacji artystycznej, która ciągle czeka na adekwatne do jej znaczenia miejsce w historiografii dwudziestowiecznej sztuki polskiej.

Ryszard W. Kluszczyński

Przeglądy filmów w ramach wystawy Warsztatu Formy Filmowej: 17-18, 23 - 26.06 oraz 30.06 - 2.07

>> do góry strony

-----------------------------------------------------
Centrum Sztuki Współczesnej, Zamek Ujazdowski
Al.Ujazdowskie 6, 00-461 Warszawa, Polska
tel: (48 22) 628 12 71-3, (48 22) 628 76 83 ; fax: (48 22) 628 95 50
e-mail:csw@ikp.atm.com.pl